EUSKADIK BIZI-KALITATEAREN NAZIOARTEKO RANKINGETAN POSIZIO ALTUA MANTENTZEN DU ETA BERE EKONOMIA IA % 2 HAZI ZEN 2023AN, BAINA ETXEBIZITZA ESKURATZEKO AUKERAK ETA BIZTANLERIAREN ZAHARTZEAK EGITURAZKO ERRONKAK IZATEN JARRAITZEN DUTE
Horiek dira Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak EAEko 2023ko Memoria Sozioekonomikoan islatzen dituen gogoetetako batzuk, iaz Euskadin erregistratutako adierazle sozial eta ekonomiko nagusien azterketa.
Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak urtero egiten du EAEko Memoria Sozioekonomikoa. Txosten horretan, lurraldeko adierazle sozial eta ekonomiko nagusiak jasotzen dira, bai eta kontsulta-organoak Euskadiko egoera sozioekonomikoari buruz egindako gogoetak eta gomendioak ere.
Dokumentu honek CES/EGAB osatzen duten erakunde sindikalek, enpresarialek eta gizarte zibileko beste erakunde batzuek memorian azaldutako informazioari buruz duten ikuspegia islatzen du.
2023ko EAEko Memoria Sozioekonomikoa joan den uztailean aurkeztu zen, Javier Muñecas Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeko presidentea eta Jon Barrutia txostena egiteaz arduratzen den batzordeko presidentea buru zirela.
Dokumentuak adierazle nagusien laburpena, aurrerapenak eta atzerakadak, eta Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak haien bilakaerari eta balizko hobekuntzei buruz egindako gogoetak jasotzen ditu.
DEMOGRAFIA
Eremu demografikoari dagokionez, EAEko kontsulta-organoak azpimarratu du jaiotza-tasa baxuak eta biztanleriaren zahartze progresiboak eragindako tentsio demografikoan murgilduta jarraitzen duela. Migrazio-saldo positiboek 2023an hazkunde natural negatiboa konpentsatu zuten arren, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak beharrezkotzat jotzen du 2030 Estrategiaren aplikazioa bizkortzea Erronka Demografikorako, politika publikoak zeharka eta modu koordinatuan bideratuz. Ez da ahaztu behar migrazioaren gaia egiturazko prozesu beharrezkoa dela gizartearen aberastasuna eta ongizatea bermatzeko.
EKONOMIA ETA LAN MERKATUA
Esparru ekonomikoari dagokionez, Batzordeak egiaztatu du nazioarteko gatazka geopolitikoek eragindako egoera inflazionista eta ziurgabetasun handiko egoera gorabehera, Euskadiko BPGk % 1,8ko hazkundea izan duela. Gainera, adierazle ekonomiko nagusiek eurogunean ikusitakoa baino hazkunde handiagoa erakutsi dute. Batzordeak adierazi du garrantzitsua dela Euskadiko produkzio-sarearen lehiakortasun-sendotasunari eustea eta indartzea.
2023an inflazioa moteldu egin den arren (+%3,1 2023an eta +%5,4 2022an), prezioen indizeak 2021aren aurreko balioen gainetik mantentzen dira, eta horrek inflazio-egoera kontuan hartu beharreko arazo bihurtzen du, herritarren artean duen eraginagatik.
Enpleguari eta lan-harremanei dagokienez, 2022an hasitako susperraldiaren bideari jarraitu zaio, eta 2023an bilakaera positiboa izan da oro har; beraz, sortutako enplegu gehiena zerbitzuen sektorean eta, neurri txikiagoan, industrian sortu da. Iraupen luzeko langabeziak eta gazteenei eragiten dienak behera egin dute, baina emigratzaileen artean gora egin du. Baina, okupazioak gora egin badu ere eta langabeziak behera egin badu ere, aldi baterako lan asko dago sektore publikoan eta jarduera-tasa txikia Euskadin, batez ere emakumeen artean.
Hori dela eta, Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak esan du enplegu-politika aktiboek ahaleginak egiten jarraitu behar dutela zailtasun handienak dituzten kolektiboak enpleguan txertatzeko eta horiei eusteko, bai eta genero-aldea murrizteko ere. Ildo horretan, enplegura eta gizarte-babesera bideratutako partida publikoen garrantzia azpimarratu behar da.
OSASUNA, BERRIKUNTZA, INGURUMENA ETA ENERGIA
Osasun-sistemari dagokionez, Batzordeak adierazi du biztanleriaren zahartze progresiboak agerian uzten duela osasun-arloko gastu publikoa eta baliabideen optimizazioa alde batera ez uzteko beharra, prebentzio-estrategiak indartzea gero eta garrantzitsuagoa baita.
Era berean, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordearen arabera, itxaron-zerrendetan dauden pazienteen kopuruak gora egin du eta lehen mailako arretako medikuen kopuruak behera egin du azken urteetan. Arazo horiek direla eta, neurri ekonomikoak eta sistemaren barne-antolamendukoak hartu behar dira eta plantillak indartu.
Batzordeak arreta dei bat ere egiten du buruko nahasmenduen eta portaera-nahasmenduen prebalentziari buruz, 2023an 2019ko mailen gainetik hazi baitira. Horiei eraginkortasunez heltzeko, adierazleen prebentziozko jarraipena egin behar da, bereziki suizidioek eta autolesioek eragindako hilkortasun goiztiarraren jarraipena, eta behar adina giza baliabide eta baliabide tekniko izan behar dira.
Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren esparruan, kontsulta-organoaren ustez, Euskadi eskualdeko bikaintasun-polotzat jotzen da eskualdeko berrikuntzako adierazleen Europako panelean (RIS 2023), baina beharrezkotzat jotzen du ETE berritzaileen ehunekoa handitzea eta berrikuntzarako jardueretan inbertsioa handitzea, hala nola diseinuan, marketinean, jabetza intelektualaren eta industrialaren kudeaketan edo prestakuntzan. Berrikuntzak enpleguan eta salmentetan duen eragin ekonomikoa ere hobetu behar da, Europako batez bestekoa baino txikiagoa baita.
Azkenik, adimen artifizialaren agerpena oso kontuan hartzea komeni da, litekeena baita horrek inplikazio sakonak izatea enpresetan, langileetan eta, oro har, herritarrengan. Irekitzen dituen aukerak aprobetxatzeko, aldaketak planteatu beharko dira prestakuntzan eta lan-inguruneetan integratzean.
Natura-ingurunearen eta energiaren egoerari dagokionez, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak positiboki baloratzen ditu garapen ekonomiko iraunkorra sustatzen duten ekintza eta politika publikoak, horiek funtsezkoak baitira bizi dugun trantsizio ekologiko-energetikoari ekiteko. Ildo horretan, beharrezkoa da erregai fosilak minimizatuko dituen energia-eredu baterantz aurrera egitea, eta, beraz, energia berriztagarrien ekoizpena handitu behar da Euskadin, bai ingurumen-inpaktu positiboagatik, bai lurraldearen energia-mendekotasun handia arintzeko gaitasunagatik.
BIZI-BALDINTZAK, ETXEBIZITZA, HEZKUNTZA ETA SEKTORE PUBLIKOA
Bizi-baldintzei dagokienez, Euskadi egoera altuan dago bizi-kalitatearen nazioarteko rankingetan, baina adierazle batzuek ohartarazi dute arazo batzuk ezin direla alde batera utzi, hala nola familien % 12,6 energia-pobreziako egoeran egotea, % 7,6k atzerapenak izatea etxebizitza nagusiaren ordainketetan, edo % 21,4k ustekabeko gastuei aurre egin ezin diela adieraztea. Horri dagokionez, Batzordeak pozik hartu du 2023an ahalegin publikoak izugarri handitu izana familiei laguntzeko.
Aurrerapenak erregistratu dira uztartze-adierazleetan, nahiz eta zaintza-lanetan genero-desberdintasunek irauten duten. Era berean, horien bolumena handia ez bada ere, bizitegi-bazterketako egoeran dauden pertsonen kopurua hazi egin da, eta, beraz, komenigarria litzateke gizarte-babeseko sistemak pertsona horien estaldura zaintzea.
Gizarte-babesari dagokionez, kontsulta-organoak adierazi du gizarte-babeseko euskal sistemak bere estaldurari eutsi diola Europako herrialde nagusien maila konparagarrietan, eta bideratutako baliabideen mailak gora egiten jarraitzen duela. Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategiko berriak (2023-26) Sistema biztanleriaren zahartzearen eraginera egokitzeko erronkari heldu behar dio, eta, aldi berean, kolektibo kaltebera guztiei laguntzen jarraitzen da.
2023an, aurreko urteetako joera hautsi da Diru-sarrerak Bermatzeko Errentari dagokionez, eta, kasu honetan, hartzaileen kopuruak gora egin du, % 13,6 2022ren aldean. Soldata-errentak jasotzen dituztenen, atzerritarren eta pentsiodunen ehunekoak gora egin du. Batzordeak nabarmendu duenez, DSBEaren inguruan egin berri diren arau-aldaketei esker, hobeto kudeatu ahal izango dira hautemandako premiak, eta estaldura handitu egingo da. Batzordeak azpimarratu du Estatuan diru-sarrerak bermatzeko prestazioetara bideratutako funts guztietatik % 22 EAEri dagokiola, 2022an argitaratutako azken datuen arabera.
Euskadiko etxebizitza-merkatuari dagokionez, esparru hori erronka bat da euskal gizartearentzat. 2023an nolabaiteko geldialdia sumatzen da higiezinen merkatuan, baina prezioek gorantz jarraitzen dute eta alokairuko etxebizitzen eskaintza ez da nahikoa. Ildo horretan, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak positibotzat jotzen ditu 2021-2024 Gida Plana eta Euskadiko Etxebizitzaren aldeko Itun Soziala, eremu horretako egoera hobetzeko egiturazko tresna baita. Alde horretatik, Batzordeak bat egiten du alokairu eskuragarriaren eta birgaitzearen aldeko babesarekin, bai eta etxebizitza babestuaren eskaintza zabaltzeko ekimenarekin ere, etxebizitza eskuratzeko zailtasunak dituzten kolektiboentzat, gazteen emantzipazioa erraztu baitezake.
Hezkuntzari dagokionez, Euskadi Estatuarekin eta Europako batez bestekoarekin alderatuta nabarmentzen da kualifikazio handiko biztanleria gaztea izateagatik, baina Batzordea kezkatuta dago PISA txostenaren emaitzekin, batez ere irakurketarekiko eta zientziekiko interes urriari dagokionez, beste lurralde batzuekin alderatuta. Zenbait arlotan lanean jarraitu behar da, hala nola genero-desberdintasunetan, ikasketak aukeratzerakoan. Hala, STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) ikasketei dagokienez, oraindik ere emakumeen matrikulazio gutxiago dago Lanbide Heziketan; izan ere, ikasketa horietan emakumeen presentzia % 14,8koa baino ez da, kasurik onenean, eta unibertsitate-adar teknikoetan emakumeen parte-hartzea gizonena baino askoz txikiagoa da.
EAEko sektore publikoari dagokionez, Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordeak nabarmendu du diru-sarrerak igo direla, batez ere inflazioak lagundutako bilketaren bilakaera positiboari esker, bai eta gastuak ere. Nabarmentzekoa da, halaber, 2023an hazkunde nabarmena izan dutela benetako inbertsioek, funtsezkoak izan baitira garapen ekonomikorako.
Ildo horretan, Batzordeak aurrekontu-ahaleginari eusteko beharra azpimarratu du, inbertsio-maila onargarriak bermatzeko, eta Europako "Next Generation" funtsak zerbitzu publikoak eta inbertsio publiko eta pribatua indartzeko baliatzeko.